“Κανετε λάθος. Τον γνωρίζω πολύ καλά. Είναι και ποιητής και μαθηματικός. Ως ποιητής και μαθηματικός σίγουρα έκανε σωστούς συλλογισμούς”

(Έντκαρ Άλλα Πόε, Το κλεμμένο γράμμα)

Η έκθεση της Λαμπρινής Μποβιάτσου με το τίτλο Reflections on Human παρουσιάζεται σε μία κατάλληλη από τις εξωτερικές περιστάσεις χρονική συγκυρία , καθώς όπως αρμόζει και στην εποχή προσπαθεί να επανεξετάσει τον Άνθρωπο ως δρών υποκείμενο ενώ την ίδια στιγμή τον εκ – θέτει ως αντικείμενο μελέτης. Τον καλεί να διερευνήσει την “εικόνα” του από τη μια, αλλά και τον προσκαλεί σε μια διαδικασία απόπειρας ο ίδιος να “ψηλαφίσει” το είδωλό του και τις αντανακλάσεις του, να συνδέσει την ύλη με την εσωτερική του φωνή με διάθεση αυτοκριτικής και αναστοχασμού. Σύμφωνα με αυτό το δυαδικό σχήμα τόσο ο θεατής όσο και το θέαμα αναπτύσσουν μία αμφίδρομη σχέση.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Σαρτρ το βλέμμα είναι εκείνο που μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε τον άλλο ως Υποκείμενο: “η θεμελιακή μου σύνδεση με τον άλλο είναι η μόνιμη δυνατότητά μου να γίνομαι ορατός από τον Άλλον”. Ορμώμενος από αυτόν τον αφορισμό, ο Λακάν θεωρεί ότι το Υποκείμενο συγκροτείται μέσα από το βλέμμα «Δεν με κοιτάς ποτέ από τη θέση που σε βλέπω»αναφέρειχαρακτηριστικά. Η Λαμπρινή Μποβιάτσου στη δουλειά της ασχολείται με την έννοια του gaze μέσα από διάφορες (προ)-οπτικές.

Στις Μεταταμορφώσεις ΙΙΙ του Οβίδιου, ο Νάρκισσος, ο ωραίος Βοιωτός νέος, θαυμάζοντας την καθ’ όλα άριστη σωματική του διάπλαση στα νερά του ποταμού δεν έδωσε καμία προσοχή ή δεν ανταποκρίθηκε στον έρωτα της Νύμφης Ηχούς, η οποία συνεχώς τον καλούσε. Αποτέλεσμα ήταν η μεν φωνή της Ηχούς να απομακρύνεται και να εξασθενεί συνεχώς με τρόπο ώστε ν’ ακούγονται μόνο οι τελευταίες συλλαβές “που χάνονταν μέσα στο άπειρο”, ο δε Νάρκισσος να πεθαίνει αυτό – θαυμάζοντας τον εαυτό του στο νερό του ποταμού που χρησιμοποιούσε ως κάτοπτρο.

Ο άνθρωπος στις μέρες μας φαίνεται να είναι εγκλωβισμένος σε ένα πανοπτικό μοντέλο όπως περιγράφεται από το Bentham και όπως αναλύεται με κοινωνιολογικούς όρους στο Πανοπτισμό του Fouccault μέ έννοιες εξουσίας και επιτήρησης. Δεν έχει πλέον τον πλήρη έλεγχο, αλλά ούτε και τη δυνατότητα να ελέγχει σε ποιο βαθμό είναι χειραγωγούμενος και εξουσιαζόμενος.

Τα έργα της Λαμπρινής Μποβιάτσου κινούνται ως καλοστημένα γρανάζια ενός σκηνοθετημένου έργου διατυπώνοντας εικαστικά ερωτήματα σχετικά με τον άνθρωπο και την καταγωγή του, την εξέλιξη αλλά και την πορεία του. Ο ίδιος ο άνθρωπος καλείται να αναμετρηθεί κάθε φορά με το μέτρο του “δυνατού” και “φυσικού” και να ξεπεράσει τον εαυτό του. Το μέτρο είναι άλλωστε η σύμβαση που επινόησε ο ίδιος για να θέτει σε σύγκριση όμοια πράγματα –σύμφωνα με την πεπερασμένη του ισχύ και διάρκεια. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί ως κυρίαρχος στο αστικό Τοπίο – δημιούργημα του, το οποίο είναι σύμφυτο με την κοινωνική ύπαρξή του (a-metropolis). Όπως και η ίδια η ιστορική ανασκόπηση αποδεικνύει η πορεία χαράζεται μέσα από αντίρροπες δυνάμεις. Σε προσωπικό, ατομικό επίπεδο με την κοινωνική έννοια οι ριζικές αλλαγές έπονται έντονων συναισθημάτων ή και μιας σειράς καταστάσεων/γεγονότων/. (Δίνη) Βέβαιο είναι ότι η αποτίμηση έρχεται σταδιακά και αργά, και απαραίτητο στοιχείο σε αυτή τη διαπραγμάτευση εκτός από το χρόνο αποτελεί η ίδια η αλληλεπίδραση με τον Άλλο – ως στοιχείο ετερότητας αλλά και αντανάκλασης του Εαυτού (αρχικά σε μία θεοκρατική αντίληψη) αλλά και σύμφωνα με τη κρατούσα θέση που θέλει να μαθαίνουμε μέσα από τον Άλλο. Γεγονός που επιβεβαιώνεται από το Κοινό στη Τέχνη – Η τέχνη και τα αντικείμενά της δεν μπορεί να υπάρξουν ανεξάρτητα από ένα πλέγμα σχέσεων και των συναισθημάτων που προκαλούν ως αντικείμενα. (H αναγκαιότητα του Θεατή και Η φαντασία της Ύλης) Με τον ίδιο τρόπο πρέπει όλοι να είμαστε όχι κοινωνοί ικανοί όχι μόνο να φέρουμε τα Δώρα αλλά και να δεχθούμε την ερμηνεία τους. (Φιλοξενία).

Η έκθεση της Μποβιάτσου αποτελει μία συνθεση, στην οποία το κάθε έργο παραπέμπει σε έννοιες αλλά και συνειρμικές θεματικές, παρακινώντας τον θεατή σε ένα ατέρμονο παιχνίδι συνδέσεων και ερμηνείας σημαίνοντος και σημαινόμενου σύμφωνα με το Barthes.

Το απόσμασμα του Πόε από το Κλεμμένο γράμμα που τέθηκε ως προμετωπίδα δείχνει το πόσο σημαντική είναι η σύνδεση της υποκειμενικότητας με το συμβολικό σύμφωνα με τους Muller και Richardson. Το συμβολικό συγκροτεί το υποκείμενο και αυτό φαίνεται στην ιστορία από την αποφασιστική επίδραση του Yποκειμενικού. Ο Λακάν άλλωστε πιστεύει ότι ένα “γράμμα” φτάνει πάντα στον προορισμό του. Αυτό βασίζεται στην πίστη ότι το “γράμμα” λειτουργεί ως σημαίνον, το σημαινόμενο του οποίου είναι αυθαίρετο και ότι μπορεί να έχει θέση ή να χάσει τη θέση του μόνο στη συμβολική τάξη.

Η έκθεση της Μποβιάτσου στο σύνολό της κινείται παράλληλα με τους δραματουργικούς άξονές του αριστουργηματικού μα ημιτελούς θεατρικού έργου του Georg Buechner, θυμίζοντας τα δικά του ερωτήματα. Ο κεντρικός ήρωας Woyzeck στο έργο του Buechner, μία ταλαιπωρημένη ύπαρξη υπηρετεί στο στρατό και γίνεται σωματικό και ψυχικό παίγνιο των ανωτέρων του. Αναγκάζεται μάλιστα ο ίδιος να θέσει το σώμα του στη διάθεση της επιστήμης για πειράματα που αφορούν το ανθρώπινο είδος. Μία γενική πλάνη επικρατεί. Ο ίδιος μη ικανός να έχει πλήρη εικόνα όσων συμβαίνουν μεταξύ τρόμου και φρενοβλάβειας, προσπαθεί να συγκρατήσει την ανθρώπινη φύση του… μάταια. «Έτσι ακριβώς συμβαίνει στις μέρες μας, ο Άνθρωπος παρά τη τεχνογνωσία και την επιστημονική γνώση, βρίσκεται ο ίδιος εκ νέου δέσμιος υπερκείμενων καταναγκασμών αλλά και υποχείριο στα γρανάζια ενός μηχανικού συστήματος που τον θέλει υποταγμένο». «Αυτός είναι ο άνθρωπος, οικτίρετέ τον, δοξάστε τον….!!!» (Woyzeck, στην όπερα του Berg 1925)

Η Μποβιάτσου εξελίσσοντας δυναμικά το έργο της μετατοπίζει η ίδια το προγενέστερο αντικείμενο εργασίας της από τις αντανακλάσεις σε αντικείμενα / -κάτοπτρο –ταυτόχρονα συνδέοντας αλλά και προβάλλοντας το Eγώ στο Εμείς, στρέφει το βλέμμα της στον Ανθρωπο απευθύνοντας πανανθρώπινα ερωτήματα: ακαδημαϊκά, ερευνητικά, καλλιτεχνικά. Αφουγκράζεται τον αντίλαλο της εποχής, στρέφοντάς το βλέμμα στην ενδόμυχη φύση του, αποστασιοποιούμενη από το Εγώ.

Tα έργα της Μποβιάτσου εξετάζουν τον Άνθρωπο παράλληλα με το περιβάλλον στο οποίο λειτουργεί ως “οργανισμός” με την αριστοτελική έννοια, αλλά και ως μέρος ενός συστήματος του οποίου δέχεται τις επιδράσεις.Η καλοδουλεμένη τεχνική της αποτυπώνει λεπτομέρειες με καθαρό τρόπο και τα μικτά μέσα αποσκοπούν στο να δημιουργήσουν «ένταση» και να τονίσουν τις υπάρχουσες αντιθέσεις. Η ολιστική προσέγγιση εντός της οποίας προσεγγίζεται το θέμα και προβάλλεται ως καλλιτεχνικό αντικείμενο – θέαμα επιτρέπει στον αναγνώστη/θεατή του έργου να έρθει σε αλληλεπίδραση με το έργο και κινητοποιεί την ερμηνευτική του ικανότητα.
Στην ανθρωποκεντρική έκθεση της Λαμπρινής Μποβιάτσου, ο άνθρωπος αλλά και γενικότερα το ανθρώπινο είδος καλείται να ανασυντάξει την ταυτότητά του, έχοντας επίγνωση των καταβολών του και ταυτόχρονα προσπαθώντας να επαναπροσδιοριστεί μέσα στις ανάγκες του σύνθετου και συνεχώς μεταβαλλόμενου τεχνολογικού περιβάλλοντος του. Στη σειρά αυτών των έργων προβάλλεται ο άνθρωπος χωρίς έμφυλη ταυτότητα, και εντάσσεται η ανθρώπινη φύση σε μία μη προσδιορισμένη χρόνο – σφαίρα. Η διττή ανθρώπινη φύση “εκτίθεται” παραδίδοντας στα μάτια του κοινού την αμφισημία που η ίδια ως δυϊκότητα περιέχει όντας υλική και άϋλη, πνευματική και σωματική.

Η δραματουργική αφήγηση που συνθέτει η προσεκτική επιλογή των έργων αποτυπώνει αριστουργηματικά την ιδέα ότι η ιστορικότητα per se δεν αναπτύσσεται πάντα γραμμικά, αλλά σκιαγραφείται και προκύπτει μέσα από διάφορες άλλες συναρτήσεις. Άλλωστε, το ίδιο το γεγονός ότι η έκθεση αυτή αποτελεί παρότρυνση για ενδοσκόπηση, περισυλλογή και αναθεώρηση επιτρέπει να συν- διαμορφωθεί μέσα από την αντίληψη του κοινού, ερχόμενη σε επαφή μαζί του. Ακριβώς όπως συμβαίνει και στο ανθρώπινο είδος λειτουργώντας εντός ενός συστήματος θεοκρατικών αντιλήψεων αλλά και επιστημονικών αξιώσεων αλλά και πολλών άλλων γεγονότων τυχαίων αλλά και στοιχείων πέραν του ανθρώπινου ορίου και των δυνατοτήτων του. Η έκθεση reflections on Human θέτει τα θεμέλια για έναν ανοικτό διάλογο, διαγράφοντας μία «τέλεια» κυκλική πορεία – με αφετηρία τον άνθρωπο και επιστρέφοντας σε αυτόν.

Δρ. Εύα Κέκου, Ιστορικός Τέχνης /Θεωρητικός Πολιτισμού